Co oznacza pojęcie fałszowanie żywności?

Fałszowanie żywności jest celową ingerencją człowieka w skład produktów, wygląd lub procedurę ich wytwarzania. W zależności czego dotyczy proceder fałszowania, obserwuje się różne jego skutki 1.

Fałszowanie żywności może polegać na:

  • zastąpieniu jednego składnika innym, najczęściej tańszym zamiennikiem
  • dodatku wody (rozcieńczeniu)
  • braku deklaracji sposobu produkcji np. żywność genetycznie zmodyfikowana
  • nieprawidłowej deklaracji składu ilościowego produktu (niezgodnością z etykietą)
  • nieprawdziwej deklaracji pochodzenia produktu 2

Głównym powodem fałszowania żywności są względy ekonomiczne. Producenci chcą jak najwięcej zarobić na produkcie.

Wykrywanie zafałszowań jest ważne ze względu na zdrowie konsumentów. Takie praktyki mogą stanowić zagrożenie dla zdrowia i życia. Oczekujemy również, że płacąc za dany produkt, otrzymamy warty swojej ceny. 

Dodatkowo szkodzą uczciwym firmom konkurującym, którzy przegrywają na rynku produkując zgodnie z wymogami i recepturami.

Jakie produkty są najczęściej fałszowane?


Najczęściej zafałszowaniu poddawane są: soki owocowe i przetwory owocowe, napoje alkoholowe, miody i oleje roślinne, mięso i produkty mięsne, mleko i przetwory mleczarskie, produkty zbożowe oraz ryby 3.

Miód

Miód jest jednym najczęściej fałszowanych produktów na rynku.

Najczęściej przez dodawanie sacharozy. Pszczoły nie są w stanie przerobić nadmiaru cukru. Dlatego zawartość sacharozy powyżej 5% uznawane jest za fałszerstwo 4.

Innymi sposobami może być dodatek inwertowanego cukru trzcinowego, buraczanego, syropu skrobiowego lub kukurydzianego 5.

Za fałszerstwo można uznać podanie rośliny, z której tak naprawdę nie pochodzi miód (fałszerstwo botaniczne).

Warto wspomnieć o adnotacji na etykiecie, która jest zgodna z prawem, ale nie do końca jasna dla konsumenta. Może wprowadzić w błąd.

Na półkach sklepowych można znaleźć wiele rodzajów miodu oraz o różnych cenach. Na wielu z nich na etykietach można znaleźć adnotację: „mieszanka miodów pochodzących z państw Unii Europejskiej i spoza UE”. Często oznacza to, że to dodatek miodu chińskiego, może zawierać antybiotyki i szkodliwe substancje. Takie miody są częściowo skrystalizowane, można wyczuć w nich cukier.

Polski miód zaczyna się od cen od około 30 zł za litr. Najlepiej kupować ze sprawdzonych źródeł, certyfikowanych pasiek, w małych sklepikach, bazarach.

miód

W Polsce nie ma wypracowanej procedury nakładającej obowiązek kontroli na wszystkich producentów miodu 6.

Z badania z 2016 roku wynika, że jakość miodów jest zróżnicowana. Przeanalizowano miody malinowe, nawłociowe, mniszkowe, rzepakowe, wrzosowe, wielokwiatowe, akacjowe i gryczane po 5 z każdej odmiany. Wyniki były różne, ale większość spełniała wymagania jakościowe. Pojedyncze miody wykazywały oznaki zafałszowań: miód wielokwiatowy (przekroczona zawartość sacharozy), miód gryczany (przekroczono dopuszczalne wymagania kwasowości), miód rzepakowy (przekroczona zawartość wody). Miód wrzosowy wypadł najlepiej, ponieważ miał najwyższą zawartość składników mineralnych 7.

Jak rozpoznać prawdziwy miód?

W trakcie przelewania powinien być gęsty, ciągły strumień, tworząc stożek, wgłębienie nie jest pożądane.

Warto dowiedzieć się w jakiej temperaturze miód traci swoje właściwości: link.

Soki owocowe

Soki owocowe w Polsce powstają głównie z koncentratów owocowych rozcieńczanych do naturalnych stężeń.

Do najczęstszych zafałszowań soków należy:

  • dodatek cukru
  • dodatek kwasów organicznych
  • rozcieńczanie wodą
  • informacja, że sok powstał przez wyciśnięcie świeżych owoców, podczas gdy tak nie jest, możliwe, że powstał z mrożonych owoców, co jest trudne do zweryfikowania
  • informacja, że sok wyprodukowany jest z jednego rodzaju owoców, podczas kiedy w rzeczywistości stanowi mieszaninę odmian tego samego gatunku lub różnych gatunków owoców 2 

 Według polskiego prawa sok owocowy nie powinien zawierać wyżej wymienionych dodatków, więcej tu

W wielu krajach znajdują się organizacje zajmujące się kontrolą jakości soków. Stowarzyszenie Przemysłu Soków i Nektarów z Owoców i Warzyw Unii Europejskiej (AIJN) opracowało Kodeks Postępowania (Codex of Practice) do oceny autentyczności soków. Ma chronić konsumentów przed nieuczciwymi producentami.

Przeprowadzono przegląd soków dostępnych na rynku, zbadano czy są zgodne z Kodeksem Postępowania UE.

Wybrane do badania (2012) soki pomarańczowe (Hortex, Tymbark oraz Fortuna) nie spełniały wymagań Kodeksu Praktyki AIJN w zakresie dopuszczalnych poziomów ekstraktu bezcukrowego oraz liczby formolowej (miara dojrzałości i odmiany owoców). Natomiast spełniały wymagania zawartości ekstraktu ogólnego.

W soku marki Fortuna oznaczono znacznie więcej witaminy C (43,06 mg/100 g) w porównaniu do soku marki Hortex (26,73 mg/100 g) i Tymbark (25,52 mg/100 g), co podwyższa jakość produktu tej marki 8.

Autorzy następnego badania (2009) podkreślają, że w Polsce jest „brak jednoznacznych zasad jakościowych soków, które powinny obowiązywać wytwórców. Stąd też są duże różnice jakościowe w badanych sokach”.

Przeanalizowano 24 soki pomidorowe różnych producentów. Nie wykryto dodatku barwników sztucznych, ani uszkodzeń opakowań. Największa ilość ekstraktu ogólnego marka zawierała Dawtona (9%) a najmniejszą marka Rzepka (5,5%) – wszystkie zgodne z AIJN.

Podobnie jak w poprzednim badaniu, ekstrakt bezcukrowy nie był zgodny z AIJN w 81%.

Natomiast bardzo szerokie różnice zauważono w zawartości witaminy C (od 5 mg do 19 mg/100 g) – nie określone przez AIJN.

Największą ilość składników mineralnych (popiołu) posiadał sok przecierowy Pudliszki (opakowanie z laminatu), najmniejszą sok marki Carrefour – żaden sok nie spełniał wymagań AIJN.

Szczegóły badania dostępne 9.

Niezgodność produktu z etykietą jest dość często spotykanym procederem.

W badaniu z 2015 roku udowodniono stosowanie zafałszowania etykiet. Tylko na 75% z zakupionych 3 soków i 3 napojów były zawarte kompletne informacje 10.

Podczas kontroli w 2010 roku 113 próbek soków, aż 15% produktów zostało zakwestionowanych z powodu niewłaściwej jakości handlowej 11.

Oleje roślinne i tłuszcze

Oliwa z oliwek z pierwszego tłoczenia

Fałszowanie oliwy z oliwek odbywa się przez zmieszanie z olejami gorszej jakości z różnymi gatunkami (najczęściej z olejem słonecznikowym, sojowym lub używanie tłuszczów zwierzęcych wołowych lub kurzych) oraz przez podawanie nieprawdziwych danych o pochodzeniu 12.

 fałszowanie żywności

Masło

Masło jako produkt tłuszczowy jest produkowany wyłącznie z mleka i produktów mlecznych. Według polskiego prawa masło musi mieć przynajmniej 82% tłuszczu, by uzyskać nazwę masło.

W badaniu z 2008 roku autorzy przestrzegają, że jakość masła powinna być monitorowana, gdyż istnieją przypadki jego zafałszowań, przez podawanie niepełnych bądź nieprawdziwych informacji na opakowaniu. Niektórzy producenci podają nazwę masło, a w rzeczywistości sprzedają miks tłuszczowy 13.

Masło po wyjęciu z lodówki powinno być twarde i trudne do rozsmarowania. Jeżeli można bez trudu wyczuć miękkość kostki, to nie jest to masło.

Ważny jest również kolor. Masło powinno być lekko żółte, prawie białe. Natomiast miksy tłuszczowe często są sztucznie barwione i mają intensywny żółty kolor.

Miks tłuszczowy i masło też inaczej pachną, ten pierwszy przypomina margarynę, a masło ma zapach mleczny 14.

Kawa i herbata

Wypełniaczami dodawanymi do mielonej kawy są m.in. kukurydza, soja, cukier, nasiona acai. Badania przeprowadzone w laboratoriach wykazały również, że kawa mielona jest fałszowana produktami zbożowymi. Najczęściej wykrywane są surogaty z: jęczmienia, owsa, żyta, pszenicy, buraka czerwonego, buraka cukrowego oraz cykorii 15.

Wykrywanie tych dodatków jest trudne mimo, że wyglądają różnie od kawy.

Dość powszechną metodą fałszowania jest zamiana częściowa lub całkowita Coffea arabica L. na Coffea canephora varietas robusta Pierre ex Froehner. Nieuczciwym praktykom mogą podlegać ziarna, kawa mielona lub jej ekstrakty 16.

Czekoladki

Znane są metody fałszowania czekolady przez dodatek triacetyloglicerolu do masła kakaowego 17.

Wino

Zafałszowania napoi alkoholowych mogą polegać na:

  • dodatku cukru buraczanego lub trzcinowego do win
  • dodatku ekstraktów owocowych w celu barwienia win
  • nieprawdziwej deklaracji odmiany winogron
  • nieprawdziwej deklaracji regionu pochodzenia
  • maskowaniu braku leżakowania 2

W celu podkreślenia koloru wina niektórzy producenci dodają do niego sztuczne barwniki. 

Aby przyspieszyć dojrzewanie wina producenci stosują dodatek bakterii Lactobacillus.

Za fałszerstwo uznawane jest mieszanie różnych odmian win, np. wina gronowego z winem owocowym, nie podając informacji na etykiecie.

Podsumowanie

Fałszowanie żywności jest nielegalnym procederem, grożącym nie tylko zdrowiu i życiu konsumentom, ale też uczciwym producentom.

W Polsce najczęściej fałszowaną żywnością są miody oraz soki owocowe.

Nie da wyeliminować się fałszerstw produktów spożywczych, ale da się ograniczyć. Przede wszystkim zwiększając wiedzę na ten temat. Należy uświadamiać konsumentów, że takie złe praktyki mają miejsce na polskim rynku i starać się im przeciwdziałać.