Na całym świecie około 2,43 miliarda ludzi (36% populacji) ma próchnicę zębów stałych.
Próchnica jest traktowana jako mały problem wśród polskiego społeczeństwa. Skutki próchnicy są bardzo rzadko śmiertelne. Lecz nieleczona przyczynia się do bólu, a nawet usunięcia zębów. Co może być przyczyną nieprawidłowego zgryzu, problemów z mówieniem, złego samopoczucia, poczucie wykluczenia. Poważnym skutkiem braku uzębienia może być niedożywienie, ponieważ powoduje problemy z żuciem.
Faktem jest, że próchnica jest groźną chorobą zakaźną i może prowadzić do groźnych powikłań: chorób oczu, stawów, serca i nerek. Co więcej – u małych dzieci zakażenie próchnicą może doprowadzić nawet do śmierci.
W Polsce Ministerstwo Zdrowia monitoruje próchnicę w różnych grupach wiekowych:
- 57,2% 6-latków ma próchnicę, w Szwecji czy Finlandii tylko 5-8% (dzięki wielu programom edukacyjnym)
- 85% 6-latków ma próchnicę, zarówno mlecznych i stałych
- 18-latek ma 7 zębów z próchnicą
- prawie 100% 40-latków ma próchnicę
Co powoduje próchnicę?
Próchnica zębów jest spowodowana działaniem kwasów na powierzchni szkliwa. Kwas powstaje, gdy cukry (głównie sacharoza) w żywności lub napojach reagują z bakteriami obecnymi w biofilmie (blaszce) na powierzchni zęba. Wytworzony kwas prowadzi do utraty wapnia i fosforanu z szkliwa; proces ten nazywa się demineralizacją.
Żywność
Węglowodany proste, przede wszystkim sacharoza, ale też laktoza występująca w mleku.
Żywność o niskim pH, np. cola, soki ale również przetworzone owoce, miód.
Dzieci: zasypianie z butelką, przekąski z cukrem; długie przetrzymywanie węglowodanów w ustach (lizaki, mleko, krówki, itp)
Geny
Choroby i leki
Około 400 różnych leków, np. moczopędne, przeciwdepresyjne, przeciwhistaminowe.
Niedostateczny bilans płynów (zbyt mała ilość spożywania wody może przyczynić się do zmniejszania wydzielania śliny) spowodowany nadmiernym wysiłkiem, chorobami, anemią, cukrzycą.
Środowisko
Bakterie zaczynają zasiedlać jamę ustną niemowlęcia już nawet po 18 godzinach od narodzin.
Dzieci zarażają się bakteriami powodującymi próchnicę przez całowanie w usta, oblizywanie smoczków, nie należy też używać sztućców dziecka.
Od jakiego wieku zacząć dbać o zęby?
Stomatolodzy zalecają, żeby przyprowadzić dziecko na wizytę między 6 a 12 miesiącem życia. Na takiej wizycie mama powinna dowiedzieć się, jak profilaktycznie dbać o zęby dziecka.
Oczywiście zaleca się, by mama w ciąży wybrała się do stomatologa. Istnieją badania, które udowadniają, że jeżeli mama w ciąży ma próchnicę, to dziecko też będzie ją miało 1.
Im wcześniej dziecko regularnie zacznie chodzić do dentysty, tym mniejsze prawdopodobieństwo, że dziecko nie będzie się bało krzesła stomatologicznego.
Jak rozpoznać próchnicę?
Wczesnym objawem procesu próchnicy jest niewielka plama odmineralizowanej (zmiękczonej) szkliwa na powierzchni zęba, często niewidoczna w szczelinach (bruzdach) zębów lub między zębami. U dzieci może mieć kolor biały i brązowy/czarny.
Zniszczenie rozprzestrzenia się w miękkiej, wrażliwej części zęba pod szkliwem (zębina). Osłabiony szkliwo następnie zapada się, tworząc jamę, a ząb stopniowo ulega zniszczeniu. Próchnica może również zaatakować korzenie zębów, które zostaną odsłonięte przez recesję dziąseł. Jest to bardziej powszechne u osób starszych.
Rola śliny w zdrowiu jamy ustnej
Ślina utrzymuje homeostazę w jamie ustnej. Działa neutralizująco na kwas, który powoduje próchnicę:
– utrzymuje odpowiednią wilgotność
– posiada zdolność samoczyszczenia
– jest buforem pożywki doustnej
– stabilizuje i zachowuje florę bakteryjną
– aktywuje trawienie
– kontroluje pH
– wspomaga remineralizację
– hamuje rozwój bakterii kwasolubnych
Źródło: 2
Czy fluor w paście i płynach jest bezpieczny?
Fluor jest substancją występującą naturalnie w środowisku. Jest trzynastym najbardziej powszechnym pierwiastkiem na ziemi i jest znany z tego, że pomaga zapobiegać powstawaniu próchnicy. W produktach stomatologicznych (paście do zębów, płynach do płukania) zawarty jest w formie fluorków.
Fluorek spowalnia proces demineralizacji, przez którą szkliwo traci wapń i fosforany po wystawieniu na działanie kwasu po spożyciu żywności i napojów zawierających cukry. Pomaga także „leczyć” (remineralizować) powierzchnie, które wykazują wczesne objawy utraty wapnia lub fosforanów.
Wg ekspertów z ADA (Amerykańskiego Stowarzyszenia Stomatologicznego) oraz europejskich ekspertów, fluor w paście do zębów, to najbardziej skuteczny, bezpieczny, tani środek zapobiegawczy przed próchnicą dla ludzi 3, 4, 5.
Istnieją mocne dowody, że codzienne stosowanie pasty z fluorem zapobiega próchnicy 6, 7, 8, 9.
Czy fluor może być substancją szkodliwą?
Podobnie jak inne substancje chemiczne, które są dla nas dobre, takie jak cynk, fluor może być toksyczny w nadmiernych dawkach. Jednak fluor jest toksyczny tylko w przypadku połknięcia.
W przypadku małych dzieci istnieje ryzyko połknięcia małych dawek pasty do zębów. Wtedy dobrze jest wiedzieć, że trudno jest, aby uzyskać zbyt wysokie dawki fluoru, tylko za pomocą pasty do zębów z fluorem.
Dzieci, które dostają 5-15 mg fluoru na kilogram masy ciała mogą mieć objawy zatrucia. Dziecko o wadze 10 kilogramów potrzebowałoby jednej do trzech tubek pasty do zębów, zanim te poziomy zostaną osiągnięte. Należy jednak pamiętać, że istnieją inne źródła fluoru niż pasta do zębów, takie jak naturalnie fluorowana woda pitna i niektóre pokarmy.
Co robić, by zapobiec próchnicy?
Właściwa higiena
Szczotkować 2 razy dziennie po śniadaniu i po kolacji około 2 min.. Po umyciu, należy płukać małą ilością wody. Wtedy fluor będzie się najlepiej wchłaniać.
Mycie, nitka dentystyczna, płukanie płynami do jamy ustnej.
Jaką szczoteczką?
Polskie Towarzystwo Stomatologiczne zaleca używanie szczoteczki elektrycznej, ze względu na dokładniejsze wymywanie pokarmu w porównaniu z szczoteczką manualną. Ważne jest, żeby dokładnie być zęby.
Ile fluoru w paście?
Od 0 do 2 lat:
- Zacznij czyścić zęby dziecka, gdy tylko pojawi się pierwszy ząb.
- Szczotkuj zęby dziecka miękką szczoteczką i wodą
- Nie używaj pasty do zębów. (Profesjonalne porady dotyczące stosowania pasty z fluorem powinny być brane pod uwagę, gdy uważa się, że dziecko poniżej 2 roku życia jest narażone na wysokie ryzyko rozwoju próchnicy (np. dzieci ze specjalnymi potrzebami).
Od 2 do 7 lat:
- Użyj pasty do zębów z fluorem o wielkości ziarnka grochu 1000-1,500 ppm. (Pasty do zębów dla dzieci o niskim stężeniu fluoru (np. 500 ppm) wymagają dalszych badań, zanim będzie można zalecić ich stosowanie).
- Nadzoruj szczotkowanie dwa razy dziennie, rano i wieczorem tuż przed snem.
- Dziecko poniżej siedmiu lat potrzebuje pomocy dorosłego, gdy szczotkuje zęby.
- Dziecko nigdy nie powinno jeść ani połykać pasty do zębów.
- Dokładnie czyść zęby dwa razy dziennie za pomocą pasty do zębów z fluorem.
Dzieci POWINNY LECZYĆ ZĘBY MLECZNE. Przede wszystkim dlatego, że z zębów mlecznych bakterie powodujące próchnicę przechodzą na zęby stałe.
Młodzież i dorośli:
1450 ppm dla dorosłych około 1-2 cm pasty na szczoteczce.
W wyjątkowych przypadkach stomatolog zaleca pastę z wyższymi dawkami fluorków.
Żucie gumy z ksylitolem pomaga zneutralizować kwasy.
Odpowiednie żywienie
Co jeść?
Francuzi jedzą ser po posiłkach, aby zneutralizować kwaśne pH oraz pobudzić wydzielanie śliny.
Dobrze jest:
- spożywać produkty mleczne (białko) i warzywa
- żuć pokarmy twarde, włókniste, ziarniste, które zmuszają do gryzienia i jednocześnie oczyszczają zęby
- ograniczyć jedzenie słodyczy, długo przebywające w jamie ustnej (toffi, landrynki, lizaki) w przerwach między posiłkami i przed spaniem po wieczornym oczyszczeniu zębów
Nie wszystkie cukry są szkodliwe. Cukry wewnętrzne, czyli związane, są dużo mniej próchniczotwórcze niż sacharoza w czystej postaci.
Cukry związane zawierają: warzywa, owoce, orzechy, nasiona.
Dzieci w wieku przedszkolnym nie powinny spożywać więcej niż 3 łyżeczki cukru dziennie, nastolatki nie więcej niż 4-6 łyżeczek. Zaleca się ograniczenie spożycia słodkich produktów, zwłaszcza między posiłkami. Spożycie cukru między posiłkami zwiększa okresy spadku pH płytki nazębnej poniżej krytycznego poziomu 5,5. Gdy pH płytki nazębnej jest niższe niż 5,5, następuje remineralizacja. A to powoduje większe narażenia na próchnicę.
Pediatrzy i stomatolodzy zalecają picie soków nie więcej niż szklankę dziennie. Nie należy pić w nocy. Nie przetrzymywać w jamie ustnej, wypić jak najszybciej.
Ciekawostka
Jeżeli mama je słodycze istnieje duże prawdopodobieństwo, że dziecko również będzie lubiło i jadło słodycze 10.
Podsumowanie
Próchnica w całej Polsce jest bardzo dużym problemem. Brak jest odpowiedniej edukacji, programów informujących. Koszty na opiekę zdrowotną Polaka to około 40 zł, więc bardzo mało. Jest wiele do zrobienia w tej dziedzinie. Ważna jest przede wszystkim regularność chodzenia do stomatologa, raz na pół roku/ raz na rok. Jeżeli są problemy z kamieniem, prawdopodobnie nawet częściej.
Informacje oparte na wykładzie dr Anny Turskiej-Szybkiej, która odbyła się 16.10.2018 r. w SGGW w Warszawie.
Tytuł wykładu: Choroba próchnicowa u dzieci i młodzieży – rola diety i higieny w codziennej praktyce
Źródło: 11
