Co to jest fluor?
Szacuje się, że fluor jest 13 najobfitszym pierwiastkiem w skorupie ziemskiej i jest szeroko rozpowszechniony w przyrodzie, prawie w całości w postaci fluorków. Znanych jest wiele minerałów, ale najważniejsze znaczenie komercyjne ma fluoryt (CaF 2).
Naturalne stężenie fluorków jest bardzo zróżnicowane i zależy od lokalnej struktury geologicznej, a także od lokalnej / regionalnej działalności człowieka.
W XX wieku odkryto, że fluorki zapobiegają próchnicy przez zastosowanie miejscowe, co szeroko jest wykorzystywane w profilaktyce tej choroby.
Ostatnio, na całym świecie pojawiły się poważne obawy dotyczące nadmiernego spożycia fluoru i związanej z nim toksyczności, co doprowadziło ograniczeń m.in. w USA zmniejszono limit stosowania fluorków w wodzie butelkowanej, a Niemcy, Holandia i Szwecja zaprzestały fluoryzacji wody. Tylko 5% ludzi na świecie pije fluoryzowaną wodę, w tym Polska.
Zadania fluoru*
– bierze udział w budowie i rozwoju kośćca, stymuluje tworzenie się nowej tkanki kostnej
Trwałość, wytrzymałość i sztywność tkanki kostnej i zębowej zależą od odpowiedniej podaży fluoru do organizmu.
Po wchłonięciu do kości fluor wydaje się zwiększać aktywność osteoblastów i gęstość kości, zwłaszcza w odcinku lędźwiowym 1
– oddziałuje na absorpcję wapnia, zwiększa jego zatrzymywanie w kościach
– utrudnia powstawanie szkodliwych dla szkliwa kwasów w jamie ustnej
– zmniejsza kwasowość w okolicach płytki nazębnej
W rzeczywistości około 99% fluoru w organizmie znajduje się w kościach i zębach.
Ile fluoru powinienem spożywać?
Mężczyźni >19: 4 mg
Kobiety: >19: 3 mg
Małe dzieci: 0,7 mg
Ważne: Różnica między ilością fluoru potrzebną do utrzymania homeostazy organizmu a dawką powodującą zachwianie tej równowagi jest niewielka.
Niedobór: próchnica oraz zmiany zwyrodnieniowe kości
Nadmiar: fluoroza zębów i kości
Jednym z najważniejszych zagrożeń wynikających z ekspozycji na fluor jest:
Fluoroza:
Szkliwa: objawia się występowaniem białych plam, w zaawansowanym etapie, brunatnych plam na szkliwie oraz zwiększeniem porowatości szkliwa.
Kostna: bóle stawów, zwapnienie ścięgien, powstawaniem narośli na kościach.
Ponadto nadmiar fluoru może zaburzać gospodarkę wapniowo-fosforanową, funkcjonowanie tarczycy, proces syntezy kolagenu.
Fluoroza stomatologiczna jest spowodowana wpływem fluoru przyjmowanego podczas tworzenia szkliwa zębów 2.
Choroba nie wynika tylko i wyłącznie z przyjętej dawki fluoru, ale z frakcji zaabsorbowanej w przewodzie pokarmowym (biodostępność) 3.
Gdzie jest fluor?
Niewielka ilość fluoru znajduje się w żywności. Spośród produktów spożywczych najwięcej fluoru (mg/1 kg) zawierają ryby, fasola – 1,65, ziemniaki – 0,141, marchew – 0,188, szpinak – 0,435, mleko – 0,227, mąka pszenna 0,56 oraz mięso, kapusta, sałata, rzeżucha, brokuły.
A także:
- Produkty mleczne i mięsne mają ok. 0,2 -2 mg/kg
- Produkty zbożowe 0,5 -2,7 mg/kg (najwięcej w produktach z pełnego ziarna)
- Warzywa 0,1-2,3 mg/kg
- Owoce 0,1-0,8 mg/kg
- Nieco większe ilości występują w nasionach strączkowych, np. w soi 5 mg/kg
- Stosunkowo bogatym źródłem są ryby i organizmy morskie – 2-3 mg/kg
- Ryby świeże: 1-8 mg/kg
- Konserwy rybne 15-20 mg/kg – najwyższa ilość, jeżeli ryba jest zmielona wraz ze szkieletem, nawet do 35 mg/kg
HERBATA
Warto podkreślić, że herbata zawiera znaczne ilości fluoru, nawet 50-350 mg/kg w suchej herbacie, zioła tylko 6-7 mg/kg.
Herbata może być najlepszym źródłem fluoru w Twojej diecie, w zależności od mocy naparu, może w niej znajdować się 1-4 mg fluoru, czyli wystarczająca dzienna dawka.
Z liściastej przechodzi mnie fluoru niż z granulowanej. Po 6 min. parzenia herbata zawiera najwięcej fluoru. Niektórzy uważają, że ilość wypijanej herbaty wystarczy do zapobiegania próchnicy! (źródło: książka*)
Należy zauważyć, że w Polsce herbata jest popularnym napojem, duża część ludzi w Polsce wypija dziennie ok. czterech szklanek herbaty, w związku z tym dzienna dawka fluoru wynosi średnio ok. 1,24 mg. Ta wartość nie przekracza dopuszczalnej dawki fluoru szkodliwej dla człowieka. Jak już wiemy, to nie jedyne źródło fluoru 3.
WODA
W Europie tylko Irlandia, Polska, Serbia, Hiszpania i Wielka Brytania fluoryzują wodę. Wodociągowa zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Zdrowia nie powinna przekraczać 1,5 mg/dm3. W Polsce większość wód wodociągowych ma niskie stężenie fluoru: 0,1-0,5 mg/dm3 (Warszawa: 0,2 mg/dm3, największe – Gdańsk 1,3 mg/dm3)
W obszarach, gdzie woda zawiera 1 mg/dm3, pobór tego pierwiastka wynosi 1-5 mg, natomiast, gdzie jest niższa niż 0,4 mg/dm3, to pobór wynosi ok. 1 mg/osobę.
PASTA DO ZĘBÓW
Głównymi źródłami fluoru są fluorowana woda i produkty dentystyczne zawierające fluor.
Szacuje się, że pobór fluoru z pastą do zębów wynosi 0,25-50 mg/dzień.
W niektórych krajach stosuje się fluoryzacje soli i mleka. Fluoryzacja bądź jej zakaz zależny jest od regionu świata, gdyż jego ilość mocno się różni. Indie i Chiny mają problem zbyt wysokim naturalnym poziomem fluoru.
Metabolizm i wydalanie
Wchłanianie fluoru rozpoczyna się w żołądku i górnej części jelita cienkiego 4.
W żołądku wchłanianie fluoru zależy od pH żołądka, podczas gdy absorpcja fluorku w jelicie cienkim jest niezależna od pH, a absorpcja następuje poprzez ułatwioną dyfuzję 5.
Absorpcja fluorku zależy od wielu czynników, takich jak:
- pH żołądka
- wzór chemiczny spożywanego fluorku
- obecność pokarmu w żołądku
- interakcja z innymi składnikami żywności obecnymi w przewodzie pokarmowym, związkach glinu, wapnia i magnezu
Niezabsorbowany fluorek jest wydalany wraz z kałem, podczas gdy wchłonięty fluor jest szybko rozprowadzany przez krążenie do płynów wewnątrzkomórkowych i zewnątrzkomórkowych i jest zatrzymywany tylko w zmineralizowanych tkankach ciała 6.
Czy stosowanie pasty z fluorem przeciwdziała próchnicy?
Fluorowane pasty do zębów są szeroko stosowane od lat 70. i pozostaje skuteczną profilaktyką próchnicy 7.
Metaanalizy (obejmującej 42 300 dzieci) udowadniają, że nadzorowane mycie zębów oraz mycie pastą z fluorem zapobiegają powstawaniu próchnicy 8.
Dowody naukowe pokazują, że dla dzieci w wieku poniżej 6 lat stosowanie pasty z fluorem jest skuteczne w zwalczaniu próchnicy 9.
Badanie kliniczne przeprowadzone przez Weintrauba w 2006 r. potwierdziło również, że lakier fluorowy jest skuteczny w zmniejszaniu zapadalności na próchnicę dziecięcą. Badania kliniczne wykazały, że lakiery mogą dostarczać fluorek skuteczniej niż inne środki miejscowe 10.
Kompleksowy przegląd systematyczny Twetmana i wsp. podsumował literaturę na temat „pasty do zębów z fluorem” w latach 2002-2008 i stwierdził: „Istnieją mocne dowody na to, że codzienne stosowanie pasty do zębów z fluorem ma znaczący wpływ profilaktyczny na próchnicę u dzieci w porównaniu z placebo.
Efekt został wzmocniony przez nadzorowane szczotkowanie zębów, zwiększoną częstotliwość szczotkowania do dwóch razy dziennie i stosowanie pasty do zębów o stężeniu 1500 ppm fluoru 11.
Korzystna rola fluoru w utrzymaniu dobrego zdrowia jamy ustnej jest znana od wielu dziesięcioleci i silnie potwierdzona badaniami naukowymi. Należy jednak podkreślić, że próchnica zębów (próchnica zębów) nie jest spowodowana niedoborem fluorków, a suplementacja fluorem nigdy nie odwróci aktywnych lub poważnych zmian próchniczych 12.
Potencjalna toksyczność fluoru
Nadmierne spożycie fluoru może powodować toksyczne i szkodliwe skutki.
Zgodnie z danymi na temat zatrucia fluorem, zebranymi przez Amerykańskie Stowarzyszenie Kontroli Trucizn (AAPC), spożycie pasty do zębów pozostaje głównym źródłem toksyczności, a następnie fluoryzujące płyny do płukania jamy ustnej i suplementy. Najwyższy odsetek (ponad 80%) przypadków toksyczności fluoru odnotowano u dzieci w wieku poniżej 6 lat 13. Rzadko występuje u dorosłych w krajach rozwiniętych.
Ostra toksyczność
NaF jest bardziej toksyczny, ponieważ jest bardziej rozpuszczalny i uwalnia więcej fluoru w porównaniu z fluorkiem wapnia (CaF), który jest mniej rozpuszczalnym związkiem. Zakres ostrej dawki toksycznej wynosi 5-8 mg/kg masy ciała (350 mg-400 mg dla człowieka o wadze 70 kg). W przypadku ostrej toksyczności fluorków obserwuje się jeden lub kombinację następujących objawów, takich jak zaburzenia żołądkowe (nudności, wymioty sporadycznie z krwią, ból brzucha, biegunka, osłabienie i hipokalcemia) 14.
Chroniczna toksyczność
Chroniczna toksyczność fluoru jest bardziej powszechna niż toksyczność ostra. Skutki przewlekłego przyjmowania fluoru zależą nie tylko od czasu trwania i dawki, ale także od kilku innych czynników, takich jak stan odżywienia, czynność nerek i interakcje z innymi pierwiastkami śladowymi 15.
Oprócz już wspomnianej fluorozy, mogą występować następujące objawy:
– długotrwałe narażenie na skoncentrowaną fluorowaną wodę pitną (8 ppm lub więcej) powoduje wzrost chorób nerek z powodu zmian strukturalnych i czynnościowych w nerkach. Nerka jest głównym narządem, który odgrywa główną rolę w wydalaniu fluoru (50-60% wydalania) 16
– fluorek o wysokim stężeniu reaguje chemicznie z kwasem solnym w żołądku, tworząc fluorowodór, co może powodować podrażnienia
– fluorek łatwo przenika przez łożysko. Rozwijający się mózg jest znacznie bardziej podatny na uszkodzenia spowodowane przez substancje toksyczne niż dojrzały mózg, co może prowadzić do trwałego uszkodzenia 17
Łożysko odgrywa rolę regulacyjną poprzez gromadzenie nadmiaru fluoru, który chroni tkanki płodu przed nadmiernym spożyciem fluoru 18.
– zwiększona podaż fluorków ma wpływ na wchłanianie innych pierwiastków (ołów, kadm) 19
– fluor powoduje zmiany zwyrodnieniowe w tkankach nerwowych. Zmiany te mogą wyjaśniać zmiany neurologiczne (takie jak drętwienie, ból i skurcz mięśni) oraz zmniejszoną pamięć i zdolność uczenia się zwierząt doświadczalnych 20
Fluor może powodować neurotoksyczność u zwierząt laboratoryjnych, w tym wpływ na uczenie się i pamięć 21.
Nadmierne spożycie fluoru wpływa na wiele układów ciała z zaburzeniami funkcji układu oddechowego, układ pokarmowy, wątroba i układ wydalniczy, powoduje objawy hematologiczne, w tym deformację czerwonych krwinek, objawy neurologiczne, takie jak depresja, nieprawidłowe odczucia w palcach i palce, nadmierne pragnienie, ból głowy i zmniejszenie odpowiedzi immunologicznej 22.
Czy fluor ma wpływ na inteligencje?
Fluor ma zarówno korzystne, jak i szkodliwe działanie na ludzi. W zależności od dawki, może wpływać na choroby neurologiczne lub zaburzać gospodarkę mineralna kości.
Według dr AK Susheela fluor bardzo uszkadza tworzenie się macierzy kostnej i zapobiega stwardnieniu kości. Odkryła, że w około 20 krajach świata występują poważne problemy zdrowotne spowodowane zwiększonym poziomem fluoru. Odkryła również, że zwiększony poziom fluoru w wodzie pitnej był powiązany z wczesną śmiertelnością niemowląt, martwymi urodzeniami i wadami wrodzonymi. Zwiększony poziom fluoru może powodować szkodliwe efekty neurologiczne 23.
W badaniu z 2016 r. oceniono stosunek poziomów fluorków wody pitnej do ilorazu inteligencji dzieci (IQ). Stwierdzono, że poziom IQ był ujemnie skorelowany z poziomem fluoru w wodzie pitnej 24.
Podobne wnioski wysunięto z badania z 2014 r. przeprowadzonej na znacznej ilości populacji 25.
Inne badanie potwierdza neurotoksyczność fluorku „przez możliwość niekorzystnego wpływu wysokiego narażenia na fluorowanie na rozwój neurologiczny dzieci”. Natomiast zastosowane poziomy fluorków były kilkukrotnie większe w porównaniu do polskich norm.
Wyniki metaanaliz 27 badań w Chinach, opublikowanych w ciągu 22 lat sugerują odwrotny związek między wysokim narażeniem na fluor a inteligencją. Dzieci, które mieszkały na obszarach o wysokiej ekspozycji na fluor, miały niższe wyniki IQ niż te, które żyły w obszarach o niskim narażeniu lub obszarach kontrolnych 26.
Autorzy podkreślają, że w tej metaanalizie grupy narażone miały dostęp do wody pitnej o stężeniu fluorków do 11,5 mg / l, zatem w wielu przypadkach stężenia były powyżej poziomów zalecanych (0,7–1,2 mg / l).
Bezpieczeństwo dzieci a pasta do zębów
Na przedawkowanie fluoru narażone są szczególnie dzieci przez mycie zębów. Ważne jest by podać odpowiednią dawkę pasty stosunkowo do wieku dziecka oraz nauczyć jak myć zęby, ostrzegać przed połknięciem pasty.
Pasta powinna być dostosowana do wieku dziecka z niższą zawartością fluoru. Więcej o profilaktyce tu.
Co więcej, pasty dla dzieci są odpowiedni aromatyzowane i smakowe, co sprawia, że tym bardziej kusi dzieci do „jedzenia” pasty.
Czy mogę bezpiecznie stosować pastę z fluorem?
Spróbujmy wyliczyć, ile fluoru dostarczamy z pasty i czy jest to bezpieczna dawka?
Na szczoteczkę wyciskamy ok. 1,5 ml pasty (zawartość fluoru to 1500 ppm) -> to jest 2,25 mg fluorku.
Śmiertelna dawka dla człowieka o masie 70 kg to 5-10 g, czyli jest to ponad 2200 razy więcej w porównaniu do zastosowanej pojedynczej dawki.
Wiedząc to, możemy spokojnie stosować pastę z fluorem, szczególnie, że działamy nią miejscowo – nie połykamy. Tak najlepiej oddziałuje na zęby. Pobranie fluoru z pasty jest niskie. Większe znaczenie ma fluoryzowana woda i herbata.
Podsumowanie
Fluoryzacja wody, soli czy produkty dentystyczne są dodatkowym źródłem fluoru, istnieją też naturalne źródła (herbata, ryby). Niemożność sprawdzenia, ile tak naprawdę przyjmujemy fluoru i negatywne konsekwencje wynikające z poboru nadmiaru fluoru budzi kontrowersje.
Badania jednak potwierdzają, że miejscowe zastosowanie fluoru jest najlepszą profilaktyką walki z próchnicą, to czy potrzebna jest fluoryzacja wody? Z drugiej strony Polska jest krajem, w którym prawie 100% czterdziestolatków ma próchnicę. Moim zdaniem rządy, szczególnie w Polsce (gdzie pije się dużo herbaty i woda jest fluoryzowana) powinny jeszcze raz przeanalizować zasadność stosowania fluoryzacji wody. Szczególnie w sytuacji, gdzie fluor jest łatwo przedawkować.
Jak na razie, Polskie Towarzystwo Stomatologiczne oraz Amerykańskie Towarzystwo Stomatologiczne (ADA) zaleca stosowanie pasty z fluorem w celu zmniejszenia występowania ryzyka próchnicy 27.
Natomiast Amerykańska Agencja ds. Żywności i Leków sklasyfikowała fluor jako „niezatwierdzony nowy lek” oraz zmniejszyła limit fluorków w produktach fluoryzowanych 28.
Pisanie artykułów to ciężka praca, nie mniej jednak daje satysfakcję. Jeżeli chcesz wesprzeć mnie i rozwój strony, wejdź na https://patronite.pl/fakty-o-zywnosci.
*Podstawy Nauki o Żywieniu Człowieka, Roszkowski, 2005
