Olej palmowy
Olej palmowy jest głównym źródłem tłuszczów w diecie w Afryce Zachodniej.
Coraz częściej jest spotykany w żywności, jego użycie rośnie. Posądzany jest o wywoływanie chorób sercowo-naczyniowych przez podwyższanie cholesterolu.
Ale czy tak jest, co mówią badania naukowe?
Co to jest olej palmowy?
Powstaje z palm olejowych, najbardziej rozpowszechnioną palmą do jego wytwarzania jest olejowiec gwinejski, uprawiany w tropikalnym klimacie.
Jest olejem stałym. Jeden rodzaj jest ekstrahowany z miąższu owocu (olej palmowy), a drugi z nasion lub jądra (olej z ziaren palmowych) 1.
Olej palmowy, wraz z olejem kokosowym, jest jednym z niewielu tłuszczów roślinnych, które mają postać stałą w temperaturze pokojowej.
Temperatura topnienia jest trochę wyższa niż oleju kokosowego (24°C), wynosi 35°C.
Surowy olej palmowy ma naturalnie czerwony kolor ze względu wysoką zawartość beta-karotenu.
Jest powszechnym i tanim produktem spożywczym, uprawiany w tropikalnych terenach np. Indonezja, Malezja (80% światowej produkcji).
Dlatego lasy tropikalne i gatunki tam zamieszkujące, są zagrożone zniknięciem na tych terenach z powodu wycinki.
Prawie 85% światowego oleju palmowego jest wykorzystywane jako w żywności, co oznacza, że właściwości odżywcze oleju palmowego i jego frakcji muszą być dobrze zbadane.
Gdzie można znaleźć olej palmowy?
Olej palmowy pojawił się na polskich półkach sklepowych od niedawna. W ofercie jest olej rafinowany (biały) i nierafinowany (czerwony).
Najwięcej go znajdziemy w produktach spożywczych:
– czekolada
– ciastka, ciasteczka, pieczywo
– płatki śniadaniowe
– margaryna
– masła orzechowe
– lody
W latach 90′ olej palmowy zastąpiły tłuszcze trans (utwardzone). Ze względu na udowodnienie im szkodliwości, olej palmowy powoli ponownie wraca do łask.
Jest też bazą do produkcji mydeł, szminek i innych kosmetyków.
Jest też stosowany jako paliwo, alternatywne źródło energii.
Olej palmowy i jego pochodne mogą występować pod wieloma nazwami, w tym:
SKŁADNIKI: olej roślinny, tłuszcz roślinny, nasienie palmowe, olej z ziaren palmowych, olej palmowy, palmitynian, palmoleina, gliceryna, stearynian, kwas stearynowy, elaeis guineensis, kwas palmitynowy, palmityna, palmitoiloksystearamid, palmitoil tetrapeptyd-3, laurylosiarczan sodu (SDS, SLS), kernelan palmowy sodu, uwodnione glicerydy palmowe, palmitynian etylu, palmitynian 2-etyloheksylu, alkohol cetylowy 2.
Skład oleju palmowego:
W 100 gramach znajduje się 3:
– 884 kalorii
– 49,3 g nasyconych kwasów tłuszczowych
– 37 g jednonienasyconych kwasów tłuszczowych
– 9,3 g wielonienasyconych kwasów tłuszczowych
– 15,9 mg witaminy E
Połowa kwasów nasyconych w składzie przyczynia się do stałej postaci oleju w temperaturze pokojowej. Głównie kwasy tłuszczowe to palmitynowy oraz oleinowy.
Czerwony olej palmowy jest bogaty w karotenoidy, takie jak: alfa-karotenem beta-karoten i likopen, które nadają mu charakterystyczną ciemnoczerwoną barwę.
Bogaty też jest w wiele innych fitoskładników: tokoferoli, tokotrienoli, steroli, skwalenu, koenzymu Q10, fosfolipidów i polifenoli. Chociaż te niewielkie składniki stanowią mniej niż 1% oleju, to odgrywają ważną rolę w stabilności i jakości oleju 4.
Niektóre z nich wykazują korzyści odżywcze i zdrowotne, głównie właściwości antyoksydacyjne.
Rafinowany olej palmowy jest bielony, usuwane są zanieczyszczenia, ale też inne składniki, nie zawiera karotenów.
Kontrowersje
Olej palmowy zyskał złą sławę ze względu na bogactwo olejów nasyconych (NKT), które są posądzane o wywoływanie chorób serca, podobnie jak olej kokosowy.
Obecnie nie jest do końca jasne, czy to właściwie one są winne. Istnieje wiele badań zaprzeczającym temu 5, 6, 7, 8, 9, 10.
Natomiast to tłuszcze trans są uważane przez wielu za najgorszy rodzaj tłuszczu. Z tego powodu stosowanie tłuszczów trans w produktach spożywczych stopniowo zanika. Badania wykazały, że mogą mieć negatywny wpływ na zdrowie serca, podnosząc szkodliwy cholesterol LDL i obniżając poziom cholesterolu HDL.
Ich źródło pochodzi głównie z produktów przetworzonych. Dlatego w większości produktów spożywczych znajduje się olej palmowy uchodzący za zdrowszą alternatywę.
Oczywiście nie jest zalecane, by stanowił znaczą część wszystkich tłuszczów w diecie, ale niewielka ilość nie powinna stanowić zagrożenia zdrowotnego.
Korzyści zdrowotne
W przeglądzie z 2015 roku przeanalizowano różne badania na temat wpływu oleju palmowego na ludzi i zwierzęta. Wywnioskowano, że spożycie oleju palmowego nie zwiększyło poziomu cholesterolu we krwi, ani nie zwiększyło ryzyka chorób sercowo-naczyniowych 11, 12.
Te efekty przypisano karotenoidom i innym antyoksydantom 13.
W innym badaniu z 2008 roku udowodniono, że spożycie świeżego oleju palmowego nie powoduje żadnych szkodliwych skutków, ale wielokrotnie podgrzany olej może być niebezpieczny, ponieważ powoduje uszkodzenia oksydacyjne, a tym samym predysponuje do miażdżycy 14.
Naukowcy mierzyli poziom lipidów we krwi u 542 dorosłych osób mieszkających w Nigerii. Badani stosowali olej palmowy wyłącznie jako źródło oleju spożywczego.
Badani mieli niższy poziom cholesterolu w porównaniu do wartości uzyskanych od amerykanów w tym czasie 15.
U zwierząt obserwowano zawartość trójglicerydów w osoczu, mięśniach i tkance tłuszczowej oraz mierzono grubość tkanki tłuszczowej (podskórnej). Wywnioskowano, że naturalny olej palmowy (nierafinowany) może zmniejszać odkładanie się tkanki tłuszczowej 16.
Oceniono wpływ oleju palmowego (nierafinowanego) stosowanego w dietach chińskich w porównaniu z olejem sojowym, olejem arachidowym i smalcem.
Wykazano, że diety zawierające olej palmowy oraz olej sojowy znacząco obniżały poziom cholesterolu we krwi, w porównaniu do osób używających smalcu 17.
Trzeba zaznaczyć, że dieta chińska zawiera mniej białka zwierzęcego i cholesterolu w porównaniu do typowych „zachodnich” diet. Mogło to wpłynąć na ich wyniki.
Potencjalne zagrożenia
W badaniu z 2006 roku zarówno tłuszcze palmowe, jak i trans w porównaniu z olejem sojowym i olejem rzepakowym, negatywnie wpłynęły na poziom cholesterolu we krwi 18.
W badaniu z 2001 roku na 28 mężczyznach, używających olej palmowy, zaobserwowano wzrost cholesterolu LDL i trójglicerydów 19.
Podobne obserwacje przeprowadzono w tym badaniu 20.
Szczurom podano 10-kronie podgrzewany olej palmowy. W ciągu sześciu miesięcy rozwinęły się duże blaszki tętnicze i inne oznaki choroby serca, natomiast nie stwierdzono tego w przypadku świeżego oleju 21.
Różnice z tych badaniach mogą wynikać z tego, że istnieją różne rodzaje tłuszczu palmowego. Czerwony olej palmowy zawiera witaminę E i inne sterole, będące przeciwutleniaczami. Co niweluje jego niekorzystne działanie.
Biały zupełnie oczyszczony olej, nie zawiera tych składników praktycznie w ogóle. Stanowi źródło jedynie tłuszczów.
Olej palmowy a nowotwory
EFSA stwierdził, że niektóre zanieczyszczenia w oleju palmowym mogą zwiększać ryzyko zachorowania na raka.
Po wprowadzeniu oleju palmowego do żywności, olej jest podgrzewany. Przetwarzanie oleju palmowego powoduje powstawanie estrów kwasów tłuszczowych glicydolu (GE) 22.
Trawiony GE uwalnia glicydol.
To substancja rakotwórcza, jej kancerogenne działanie jest potwierdzone badaniami na zwierzętach (wywoływały nowotwory złośliwe w żołądku), natomiast działanie na ludzi nie jest do końca znane, zostało przeprowadzonych zbyt mało badań 23.
Zagrożenie dla środowiska
Zbiory oleju palmowego wpływają na zniszczenia lasów deszczowych w Indonezji i Malezji (ponad 85% oleju palmowego używanego globalnie jest produkowane w tych krajach). Jest ono miejscem życia licznych, często zagrożonych wyginięciem gatunków zwierząt.
Według ONZ, jeśli utrzyma się obecne tempo produkcji oleju palmowego to w 2022 roku zostanie zniszczonych 98% lasów Sumatry i Borneo 24.
Wycinka ma wpływ na globalne ocieplenie, ponieważ lasy odgrywają kluczową rolę w zmniejszaniu emisji gazów cieplarnianych przez absorpcję węgla z atmosfery.
Podsumowanie
Czy należy się bać oleju palmowego?
Na pewno trzeba rozróżnić olej palmowy rafinowany (dodawany do produktów spożywczych) oraz czerwony nierafinowany. Jak pokazują badania, ten drugi zdecydowanie może wpływać korzystne na organizm, dzięki obecności wielu przeciwutleniaczy.
Olej palmowy jest najczęściej dodawany do przekąsek (np. chipsy, krakersy, czekolada). Nie tylko z powodu niskiej wartości odżywczej tych produktów należy je ograniczyć. Ale też z powodu podejrzeń, że pod wpływem temperatury może wytwarzać rakotwórcze substancje.
Co wiemy na ten moment, olej palmowy nie powinien być głównym źródłem tłuszczu w diecie. Aktualne zalecenia sugerują, że większość spożywanych tłuszczów powinna pochodzić z żywności o wysokiej zawartości nienasyconych tłuszczów, takich jak oleje roślinne, orzechy czy nasiona.
Istotnym elementem jest to, gdy spożywamy czekoladę z olejem palmowym, zazwyczaj nie zastanawiamy się, że na świecie wycinane są tysiące hektarów lasów deszczowych, a wraz z tym znika wiele gatunków zwierząt. Warto mieć świadomość tych strat.
