Dlaczego sól się joduje?

Niedobór jodu dotyczy 2 miliardów ludzi, w tym 30% dzieci. Europa leży w strefie umiarkowanej, co powoduje, że ludność na tym obszarze jest najbardziej narażona na niedobory jodu.

W 1994 roku Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) i Narodowy Fundusz na rzecz Dzieci Narodów Zjednoczonych (UNICEF) uznała, że niedobór jodu ma bezpośredni wpływ na stan zdrowia ludności i jodowanie soli pomoże uzupełnić niedobory jodu, ponieważ sól to produkt spożywczy powszechnie spożywany 1.

Jod jest rzadkim pierwiastkiem występującym w skorupie ziemskiej. Najwięcej można go znaleźć w oceanach, gdzie stężenie wynosi około 50 µg/L  2.

Dieta Polaków jest uboga w ryby, które są głównym źródłem jodu, dlatego już w 1935 roku rozpoczęto profilaktykę jodowania soli. W 1980 -1989 zaniechano tej praktyki, w tym czasie wzrosło występowanie wola u noworodków, a w 1991 roku powołano Polską Komisję ds. Kontroli Zaburzeń z Niedoboru Jodu.

Przeprowadzone badania potwierdziły, że stan niedoboru w Polsce jest średnio-ciężki, a w miejscowościach nadmorskich lekki. W tym czasie wprowadzono obowiązkowe jodowanie soli kuchennej (30±10 gram KJ/kg) oraz odżywek niemowląt (10 ug J/100 ml), dodatkowo rozwinięto program o suplementację kobiet w ciąży i karmiących (100-150 ug jodków/dzień), co okazało się skuteczne 3.

W Stanach Zjednoczonych sól jodowaną wprowadzono w 1924 roku. W sumie około 120 krajów przyjęło obowiązkowe jodowanie soli. Stwierdzono, że to szybki, łatwy i stosunkowo tani sposób zapobiegania niedoborom jodu 4.

Niebezpieczny niedobór jodu

Jod jest podstawowym składnikiem hormonów tarczycy, które regulują przemianę materii i rozwój mózgu.

Niedobór jodu powoduje powiększenie tarczycy, tak zwane wole endemiczne, czyli niedoczynność tarczycy. W zależności od stopnia niedoboru, może wywoływać uszkodzenie mózgu oraz zaburzenie rozwoju u płodów i noworodków, zwiększoną ich umieralność, opóźnienie rozwoju psychomotorycznego u dzieci. Wysoki niedobór jodu w ciąży może skutkować nieodwracalnym niedorozwojem mózgu, tzw. kretynizmem  56.

U dorosłych ogólne obniżenie rozwoju intelektualnego społeczeństwa, niepłodność, zwiększenie zachorowania na raka tarczycy i żołądka 7.

Niebezpieczny nadmiar jodu

Nadmiar jodu również jest szkodliwy dla zdrowia. Może przyczyniać się do zachorowania na nadczynność tarczycy. Kontrasty rentgenowskie i niektóre leki powodują zbyt wysoki poziom jodu w organizmie 8.

Naukowcy przestrzegają, że dodatek jodu do wody i do soli może przyczyniać się do nadmiaru pierwiastka w organizmie. Szczególnie tam, gdzie jest naturalny dostęp do jodu (nadmorskie miejscowości), ale nie tylko. Sugerują też, że ilość poboru jodu jest słabo monitorowana 9.

Ile powinno się spożywać jodu według WHO?

Od 1997 roku obowiązuje jodowanie soli kuchennej w ilości 30 (+/- 10) mg jodku potasu na kilogram soli kuchennej.

Zalecenia przyjmowania jodu według wieku:

– dzieci do 5. roku życia: 90 µg
– dzieci w wieku 6-12 lat: 120 µg
– dzieci ≥ 12 lat i dorośli: 150 µg
– kobiety ciężarne i karmiące: 250 µg

Kiedy stężenie w organizmie spada poniżej 100 µg u osoby dorosłej, wzrasta ilość wydzielanego hormonu THS, poniżej 50 µg obniża się przyswajanie jodu, poniżej 10-20 µg rozwijają się wole 10.

Komisja ds. Kontroli Zaburzeń z Niedoboru Jodu zaleciła, że takie produkty jak: sól, mleko modyfikowane, kaszki kleiki dla dzieci i niemowląt, suplementy dla kobiet w ciąży i karmiących muszą zostać wzbogacane jodem 11.

Badania z 2017 wskazują, że produkty wzbogacone jodem, w tym mleko lub suplementy mogą pokryć zapotrzebowanie na ten pierwiastek kobiet w ciąży i w okresie laktacji 12.

Szeroko konsumowanym produktem jest mleko. Naukowcy zbadali w latach 2009-2010 zawartość jodu w mleku spożywczym, zakupionym w sklepach z całej Polsce. Poziom jodu w mleku wynosił średnio 100 µg/l latem i 147 µg/l zimą. W drugiej części badania w latach 2011-2012, okazało się, że poziom jodu wzrósł o 20-30% w stosunku do poprzedniego badania i kształtuje się na dobrym poziomie europejskim 13. Oznacza to, że mleko jest dobrym źródłem jodu.

Naturalne źródła jodu to: wodorostyryby morskie, skorupiaki, mleko, sery, jogurty naturalne, jaja, rośliny rosnące w glebie z dużą zawartością jodu.

Rodzja produktuZawartość jodu µg/100 g
Glony morskie64.286
Dorsz świeży 110
Łosoś świeży44
Krewetki42
Makrela wędzona40
Ser gouda tłusty35
Jaja21
Mleko 2%7.5
Jogurt naturalny7.5

Źródło: 14

Czy jodowanie soli wystarcza, aby pokryć zapotrzebowanie na ten pierwiastek?

Ludność spożywa zbyt mało żywności bogatej w jod, by zaspokoić zapotrzebowanie na ten pierwiastek. Według WHO jodowanie soli w łatwy, prosty i stosunkowo tani sposób zmniejszyła problem niedoboru jodu 1

W badaniu, w którym wzięła udział młodzież w wieku 16-19 lat, średnie miesięczne spożycie wynosiło niecałe 2 kilogramy, w tym głównie przetworów rybnych, co pozwala na pokrycie zapotrzebowania na jod tylko w 10% 15.

W innym badaniu z 2009 roku, spożycie jodu przez dzieci z nadmorskich miejscowości w wieku 9-13 lat było wystarczające i średnio wynosiło 133%. Głównym źródłem jodu w diecie była sól jodowana, stanowiła 65,7% wszystkich produktów. Dosyć istotnymi źródłami było też mleko i przetwory mleczne, które dostarczały 12,5% jodu 16.

Z raportu z 2017 roku wynika, że w kraju w 95% wyeliminowano niedobory jodu wśród społeczeństwa chińskiego 17.

Badania potwierdzają potrzebę jodowania soli.

Według badań przeprowadzonych w latach dziewięćdziesiątych i na początku XXI wieku wole ustąpiły całkowicie, u kobiet w ciąży częstość występowania wola zmniejszyła się o 80%. Ponadto, stwierdzono mniejsze zachorowania na raka tarczycy. Nie zaobserwowano też skutków ubocznych przyjmowania jodu z solą kuchenną 18.

Według WHO takie wyniki sprawiły, że Polska stała się krajem, w którym jest wystarczający pobór jodu 19. Jednak to informacje z przed ponad 10 lat.

 sól i pieprz

Wysokie spożycie soli

Nastał kolejny problem związany z wysokim spożyciem soli.

Zalecane spożycie soli to 5 gram, czyli jedna łyżeczka dziennie. Przeciętny polak spożywa nawet 2 lub 3 razy więcej soli niż zalecenia. Ta sól pochodzi przede wszystkim z przetworzonych produktów spożywczych takich jak wędlina, żółte sery, dania gotowe, dania instant, fast food.

Chociaż WHO zaleca użycie soli jodowanej do karmienia zwierząt i przetwórstwa, to niestety jest to trudno wyegzekwować i sprawdzać. Raczej nie używa się soli jodowanej w produkcji na szeroką skalę. Używa się jej jedynie do dosolenia własnych potraw 202122.

Jeżeli konsumpcja soli zostanie zmniejszona, to pobór jodu także. Z tego względu w latach 2009-2011 Minister Zdrowia postanowił kontynuować Program Eliminacji Niedoboru Jodu oraz rozszerzyć ją o dodatek pierwiastka do wód mineralnych 23.

Trwałość jodu w soli

Trzeba mieć na uwadze to, że jod w soli nie jest trwały. W zależności od użytego jodku i od sposobu przechowywania, jod może się ulatniać.

Badanie z 2008 roku wykazało, że przechowywanie soli w miejscu o wysokiej wilgotności sprawia, że jod ulatnia się w znacznym stopniu. Natomiast zawartość jodu właściwie przechowywana w suchym i chłodnym miejscu, nie zmienia się istotnie. Długość przechowywania soli przez miesiące ma negatywny wpływ na zawartość jodu 24. Dlatego warto sprawdzać datę przydatności do spożycia na opakowaniu.

Z badań przeprowadzonych w USA wynika, że tylko połowa przebadanych próbek soli jodowanych dostępnych na rynku, zawierała zalecaną ilość jodu 25.

Podsumowanie

Po wielogodzinnych poszukiwaniach, stwierdzam, że jest mało informacji i badań naukowych na temat jodu i soli. Nasuwają się różne pytania, ile jodu przyswaja się z soli ze sztucznego jodowania? Czy jest potrzebne jodowanie soli, jeżeli trzeba ograniczyć sól?

Wymienione wcześniej badania potwierdzają, że jod w soli zahamował niedobory jodu w wielu krajach, czyli można wywnioskować, że jest to skuteczny sposób eliminacji ubytków tego pierwiastka.

Ze względu na zbyt duże spożycie soli w Polsce, ale i na świecie, ograniczany jest też pobór jodu. Dlatego są wprowadzone nowe metody wzbogacania żywności w jod, np. woda, mleko, odżywki dla dzieci.

Państwo powinno monitorować poziom jodu w produktach, ponieważ niedobór i nadmiar pierwiastka może przynieść poważne skutki zdrowotne.

Zobacz więcej: SÓL KUCHENNA, RÓŻOWA, MORSKA, KAMIENNA – PORÓWNANIE